Typy narracji są często trudne do rozróżnienia i zrozumienia nie tylko przez czytelników, ale i samych pisarzy. Zapraszam do zapoznania się z krótkim poradnikiem, który pomoże ci zrozumieć subtelne różnice w świecie typologii literatury.
- Z pomocą poniższego artykułu nauczysz się określać swoje teksty ze względu na:
- ich narrację
- oraz formę.
- W kolejnych artykułach poznasz różnice między:
- powieścią, nowelą i opowiadaniem
- oraz między konkretnymi gatunkami, takimi jak romans, kryminał czy horror.
Dzięki temu łatwiej będzie ci odpowiedzieć na pytania zawarte w formularzu propozycji wydawniczej dla wydawnictwa Moc Media. Zyskasz również większą świadomość swojej pracy i siebie, jako artysty.
Wyobraź sobie, że…
…stało się. Skończyłeś pisać. Przed sobą masz gotowe dzieło: powieść albo opowiadanie. Oczywiście, wiesz, że czeka cię jeszcze mnóstwo poprawek i zmierzenie się z opinią pierwszych czytelników, ale póki co, o tym nie myślisz. Odczuwasz dumę i zadowolenie. Moment, w którym się właśnie znalazłeś, jest idealny do tego, by lepiej przyjrzeć się swojemu tekstowi i odpowiedzieć sobie na pytanie – w jaki sposób został napisany?
Być może wiedziałeś to jeszcze przed rozpoczęciem pracy. W przemyślany sposób nadałeś mu formę i zdecydowałeś się na konkretny typ narracji, będąc przekonanym, że podjęte zawczasu decyzje jeszcze bardziej pozwolą ci wyodrębnić przekaz/myśl, która idzie za twoim tekstem.
Bardzo często, my pisarze, nie jesteśmy jednak świadomi tego, w jakie ramy wpasowują się nasze teksty. Piszemy intuicyjnie i część z nas nawet nie wie, że oprócz typowego, szkolnego podziału narracji na pierwszą, drugą i trzecią osobę, istnieje również podział mówiący o narracji personalnej czy auktorialnej. Nie myślimy o rozróżnieniu pomiędzy formą szkatułkową a epistolarną.
A już prawdziwe wyzwanie pojawia się wtedy, kiedy przychodzi moment, że chcemy wysłać nasz tekst do wydawnictwa i nagle musimy określić, co my właściwie stworzyliśmy? Czy to opowiadanie psychologiczne, czy może literatura obyczajowa? Szczerze przyznając, sama nie raz spotykałam się z tym problemem, kiedy próbowałam określić swoje teksty i wiem, że nie zawsze jest to łatwe.
A teraz, konkrety!
Typy narracji
Odrzućcie teraz klasyczne myślenie o narracji, zależne tylko od osoby, którą się posługujesz w tekście.
Narracja auktorialna
Narrator jest świadomy opowiadanej historii. Może wtrącać swoje uwagi lub komentarze. Zachowuje dystans do opowiadanej historii, nawet jeśli jest jej bohaterem i relacjonuje ją na bieżąco. Np.
Spoglądam na Julię i czuję się nieswój. Wyobrażacie sobie? Właśnie powiedziała mi, że musimy się rozstać i teraz najspokojniej w świecie, czeka na moją reakcję. Co mam jej powiedzieć? „Okej, jasne”? Ta, dobre żarty… Ale spokojnie, jeszcze chwila i zaraz coś wymyślę.
lub
Alicja z zachwytem spoglądała na sukienkę z wystawy. Biedna dziewczynka! Jej płochliwa natura nie pozwalała jej podejść do ciotki Beaty i poprosić o kupno wymarzonej kreacji. Zresztą wiedziała, że jej opiekunka nie ma za dużo pieniędzy i tylko z dobroci serca spełniłaby jej prośbę. To była pierwsza sytuacja, kiedy Alicja odmówiła sobie przyjemności, później robiła to, coraz częściej. Ale spokojnie, dojdziemy do tego później, pozwólmy historii rozkręcać się powoli.
Narracja personalna
Narrator przybiera perspektywę bohatera powieści, a czytelnik ma wrażenie, że bezpośrednio obcuje z myślami i uczuciami postaci. Powstaje iluzja, że „tu i teraz” mamy kontakt z bohaterem i jego historią. Np.
Patrzę na nią, a moje serce zaczyna bić niespokojnie. Jestem nieswój, ona jest opanowana. Stoi przede mną, czeka na reakcję. Nie potrafię wydobyć z siebie żadnego zdania. Zalewa mnie fala różnych emocji. Odczuwam lęk, zdenerwowanie i wstyd jednocześnie. – Nie wiem, co powiedzieć – szepczę, spuszczając wzrok do dołu. W moim gardle zbiera się gula.
lub
Czuje zachwyt. Różowa sukienka z podwójną falbanką i rękawkami jak u księżniczki zdaje się ją przyzywać. Drobne usteczka Alicji wykrzywiają się, a wzrok jest pełen pożądania. Tak bardzo pragnęła włożyć bajeczną kreację i poczuć się w niej jak bohaterka baśni. Już chce prosić ciotkę o pomoc w spełnieniu tego marzenia, ale nagle uświadamia sobie, że nie może. Czułaby żal do siebie samej, gdyby zmusiłaby biedną Beatę do spełnienia jej głupiego kaprysu. Ach, po cóż ona w ogóle o tym marzy? Jak może marzyć, kiedy ciocia każdego dnia ledwo znajduje drobne na chleb?
Narracja neutralna
Narracja, która przypomina patrzenie przez „oko kamery”. Czytelnik ma wrażenie, jakby historia nie była opowiadana z punktu widzenia któregokolwiek z bohaterów, ale w obiektywny sposób przedstawiała to, co dzieje się „tu i teraz”. Narrator również nie daje znaków swojej obecności. Np.
Alicja spoglądała na sukienkę na wystawie. Jej zainteresowanie skupiło uwagę ciotki. Beata przyjrzała się cenie sukienki, a na jej twarzy odmalował się niepokój. Alicja zauważyła go i natychmiast pociągnęła opiekunkę za rękę, wołając: „chodźmy stąd już!”. Kobieta i dziewczynka opuściły sklep.
Powyższe rozróżnienie zostało stworzone na podstawie typologii F. Stanzla. Oczywiście nie jest to pełne przedstawienie myśli autora, a uproszczony model pomocy w rozróżnieniu narracji, która występuje w naszym tekście.
Stanzel wyróżnił również narrację pierwszoosobową, która jednak według mojej interpretacji bardziej odwołuje się do klasycznego, „szkolnego” modelu podziału narracji, niż do narracji, która określa to, w jaki sposób narrator osadzony jest w tekście i jej wskazanie mogłoby zmylić czytelnika bloga oraz stworzyć problem, czy w ogóle da się rozróżnić narrację pierwszoosobową od auktorialnej. Należy pamiętać, że podział, który stworzył Stanzel poddany został wielu interpretacjom, a to jest jeden z nich.
Oprócz powyższych narracji chciałabym również wyróżnić jeszcze jeden jej model, o którym szczegółowo pisała M. Rembowska-Płuciennik.
Narracja drugoosobowa/diadyczna
Narracja, w której występuje użycie drugiej formy osobowej. Nie należy tej narracji mylić jednak z opowiadaniem/powieścią epistolarną. Narracja drugoosobowa na początku często daje wrażenie, jakby sam czytelnik był bohaterem opowiadanej akcji i dopiero charakteryzacja bohatera, zmywa to złudzenia. Według mnie jest to najbardziej intymny sposób narracji. Np.
Stoisz naprzeciw niej. Twoje dłonie się pocą, a w gardle pojawia się lepka gula. Nie możesz wydobyć z siebie słowa. Zraniła cię. Jej bolesne słowa, że nie chce już z tobą być, palą cię od środka. Myśli kołują. Nie wiesz na czym skupić wzrok. Boisz się tego, jak teraz wyglądasz. Twarz masz czerwoną od gniewu, a oczy wypełniają się łzami. I tak bardzo nie chcesz ich wypuścić.
Rozróżnienie formy powieści
Czasami powieść charakteryzuje się konkretną formą, która pozwala wpasować jej się w konkretny rodzaj. Wyróżniamy:
Powieść epistolarną
Pisana w formie listów, które mogą być zbiorem listów jednego nadawcy do jednego adresata albo zbiorem listów od różnych nadawców do różnych adresatów. Powieść epistolarna sprawia wrażenie, jakby nie istniał w niej narrator. Najbardziej znanym przykładem takiej powieści są Niebezpieczne związki Pierre Choderlosa de Laclose.
Powieść szkatułkową
Typ opowieści, która składa się z dwóch lub kilku historii, w której jedna wpływa na drugą. Np. w trakcie kobiecego wieczoru bohaterka opowiada nowym przyjaciółkom dzieje swojego małżeństwa, a w trakcie tej opowieści – jej były mąż przedstawia historię swojego życia. Te wszystkie opowieści mogą dać pełen obraz, dlaczego bohaterka wzięła rozwód ze swoim mężem, a mimo to wciąż się z nim przyjaźni. Znany przykład powieści szkatułkowej: Rękopis znaleziony w Saragossie Jana Potockiego.
Powieść rzekę
Zbiór większej ilości utworów, które bardzo dokładnie skupiają się na historii życia danej rodziny, rodu lub kilku rodów. Historie są ze sobą powiązane. Przykładem są Noce i dnie Marii Dąbrowskiej.
Strumień świadomości
Traktowany jako forma powieści, a nie tylko technika narracyjna, wskazuje na teksty, w których dominuje monolog wewnętrzny, czyli takie, które skupiają się na uczuciach, myślach i wspomnieniach konkretnego bohatera lub bohaterów. Przykładem może być Pani Dalloway Virginii Woolf.
Powyższe przykłady to najbardziej znane, wyróżniające się formy powieści. Wydaje mi się jednak, że można by również wspomnieć o typie powieści, która charakteryzowana jest na dziennik lub pamiętnik. Nowoczesnym pomysłem, który dostosowuje się do współczesnych czasów, mogłoby być nadanie tekstowi formy wymiany maili lub wiadomości na Messengerze. Przykładem takiej powieści jest Hełm Grozy Wiktora Pielewina.
To koniec pierwszej części poradnika, w jaki sposób określić swoje teksty. W następnym artykule skupię się na różnicach pomiędzy opowiadaniem, nowelą i powieścią. Później już będę pisać o konkretnych gatunkach tematycznych.
Maja Chałubińska swoją przygodę z pisaniem rozpoczęła już w podstawówce, kiedy zaczęła pisać pierwsze opowiadania i próbowała swoich sił również w poezji.
W 2017 r opowiadaniem Tajemnica Miłości zajęła I miejsce w ogólnopolskim konkursie, organizowanym przez Wyższe Seminarium Towarzystwa Chrystusowego dla Polonii Zagranicznej w Poznaniu, którego tematem było: „W poszukiwaniu fantastyki katolickiej”. W 2019 opowiadanie W jednostajnym rytmie serca trafiło do antologii „drugiej edycji Ogólnopolskiego konkursu im. Bolesława Prusa na opowiadanie młodzieży”. W roku 2020 wzięła udział w Olimpiadzie Literatury i Języka Polskiego, gdzie swoją pracą Powieść fantastyczna jako kontynuacja motywów sacrum w eposie antycznym i nowożytnym dostała się do II etapu.
Maja odpręża się przy dobrej lekturze (najbardziej ceni sobie twórczość Oscara Wilde’a i Yanna Martela), a także przy filmie lub serialu. Lubi kino azjatyckie i koreańską telewizję. Docenia musicale. Uwielbia mądre, niosące przekaz filmy i książki, niezależnie od ich gatunku.
Ćwiczenia kreatywnego pisania. I Szekspir jakoś zaczynał
Oto zestaw sprawdzonych rad dla młodego pisarza, których autorkami są Alžběta Bublanová i Andrea Selzerová. Poradnik dotyczy wszystkich etapów pracy nad książką. Ćwiczenia kreatywnego pisania wskazują, jak z prezentowanej wiedzy korzystać w praktyce. Po więcej KLIKNIJ.
[…] Jeśli z kolei chcesz więcej dowiedzieć się o historii noweli, opowiadania i powieści oraz skąd wynikają różnice między nimi, to polecam zajrzeć do Zarysu Teorii Literatury, M. Głowińskiego, A Okopień-Sławińskiej i J. Sławińskiego. Na podstawie tej pozycji m.in. powstał dzisiejszy wpis. W kolejnych częściach poradnika skupimy się już na różnicach między tematyką konkretnych gatunków literackich, jak np. horror czy kryminał. Jeśli chcesz przeczytać pierwszą część poradnika, kliknij TUTAJ. […]
[…] do tematu, nie uważam tego za warunek. Pisałam też o rodzajach narracji (TUTAJ) i myślę, że lepiej powiedzieć, że powieść psychologiczna prawie zawsze […]