Nowela, opowiadanie i powieść to gatunki epiki, które dość często są ze sobą mylone. Wiele osób myśli, że różnica między nimi polega na długości tekstu. Zdaje się, że powieść jest najdłuższa, opowiadanie najkrótsze, zaś nowela plasuje się gdzieś pomiędzy nimi. Faktycznie, jest w tym sporo racji, bo nie tak łatwo będzie nam znaleźć opowiadanie długości tradycyjnej powieści. Jednak obstawanie wyłącznie przy tym rozróżnieniu jest dość problematyczne, ponieważ zdarzy nam się krótka powieść, która wcale nie będzie nowelą i dłuższe opowiadanie, które nie będzie powieścią.
Dodatkowo takie postrzeganie sprawy ograbia powieść, nowelę i opowiadanie z ich indywidualnych, gatunkowych cech. Myślę, że jako pisarze powinniśmy zdawać sobie z tego sprawę. Zapraszam zatem do drugiej części poradnika, w którym dowiesz się, jak określać swoje teksty. Być dziś odkryjesz, że zamiast opowiadania popełniłeś nowelę albo mikropowieść?
Nowela
Nowela w odróżnieniu od powieści wyrosła na tradycji ustnej, niepisanej. Jej początków można szukać w opowiadaniu ustnym. Oczywiście, takie opowiadanie nie mogło być zbyt długie ani skomplikowane, nie mogło mieć też rozbudowanych wątków, ponieważ mówca musiał utrzymać uwagę słuchaczy.
Ośrodek kompozycyjny noweli
Nowela jest przejrzysta, nie ma w niej rozbudowanych opisów ani innych rozgałęzień. Bardzo często koncentruje się wyłącznie wokół jednego zdarzenia i bohatera. Jej podstawowym i najważniejszym elementem konstrukcyjnym jest ośrodek kompozycyjny noweli. To on niejako ożywia nowelę i stanowi o jej istocie. Może nim być np. punkt kulminacyjny. Do tego punktu rośnie napięcie w noweli, żeby później – kiedy już dojdzie do jego eskalacji – mogło owe napięcie swobodnie opaść.
W powieści również mamy różne wzrosty napięcia, ale w noweli będzie ono tylko jedno i bardzo mocno podkreślone. Nowelą, która wykorzystuje taką kompozycję, jest np. Sokół, Giovacciego Boccaccio.
Kontrast i motyw uboczny
Innymi przykładami ośrodków kompozycji noweli może być kontrast i motyw uboczny. Kontrast w noweli polega na tym, że zestawiamy dwie, skrajnie różne od siebie postawy czy bohaterów, żeby stworzyć efekt porównania. Czytelnik wtedy czarno na białym widzi różnice i pozytywne oraz negatywne cechy dwóch, odmiennych sytuacji.
Przykładem takiej noweli jest Siłaczka, Stefana Żeromskiego, gdzie autor przedstawia dwa odmienne żywota Stasi (tytułowej Siłaczki) i doktora Obareckiego. Efekt uboczny z kolei możesz odnaleźć w Kamizelce Bolesława Prusa, gdzie skupienie nie dotyczy tylko życia bohaterów, ale również innego, często materialnego motywu, jak np. tytułowa kamizelka.
Wyraźnie zarysowany ośrodek kompozycyjny noweli najczęściej pojawia się na końcu utworu albo tuż przed jego zakończeniem. Zakończenie w noweli jest bardzo wyraziste i mocno podkreślone. Decyduje o największej sile opowiadanej treści.
Opowiadanie
Opowiadanie to siostra noweli. Tym, co odróżnia od siebie te dwa gatunki, jest to, że opowiadanie nie posiada tak ścisłej kompozycji, jak nowela. Opowiadanie również nie musi skupiać się wokół jednego zdarzenia, ale wokół jednego wątku fabularnego. Opowiadanie charakteryzuje się także zwięzłością i przejrzystością, ale pozwala sobie na pewne odstępstwa, jak rozbudowane opisy, rozważania psychologiczne czy przewijający się w tle wątek bohatera pobocznego.
Charakterystyczną, choć nieobowiązkową cechą opowiadania jest prowadzenie fabuły w ciągu przyczynowo-skutkowym. Np. stało się A, więc wydarzy się B itd.
Powieść
Powieść jest dość późnym gatunkiem, który z początkiem swojego rozwoju nie cieszył się dużym uznaniem krytyków i był czasem uznawany za „nie-literaturę”.
Początków powieści można się doszukiwać w średniowiecznych kronikach i żywotach świętych. To z nich powieść zaczerpnęła pomysł wielowątkowej fabuły, rozwiniętej akcji. Najwięcej jednak w rozwoju powieści odegrał tzw. romans łotrzykowski, który był raczej przeznaczony dla niższych warstw społecznych. I stąd właśnie, m.in. pojawiła się późniejsza krytyka i dyskusja wokół praw powieści.
Powieść jest najbardziej elastycznym i pojemnym gatunkiem epickim. Pozwala na wielowątkowość, nie ogranicza go żadna, sztywna struktura kompozycyjna. Może przedstawiać bogate tło historyczne czy społeczne oraz odnosić się do historii każdego z bohaterów.
Pozwala na bardzo dużą swobodę twórczą i współcześnie jest najpopularniejszym gatunkiem literackim. Wydaje mi się, że jest to przede wszystkim wynik tego, że żyjemy w czasach, w których bardzo ważna jest dla nas nasza indywidualność i wolność oraz łatwiej wpisać się pisarzom w słabiej zarysowane ramy powieści, w której swobodniej mogą wyrażać myśli niż w noweli czy opowiadaniu, w których tę myśl trzeba by było bardziej okroić.
Reguły powieści uatrakcyjniające ów gatunek
Konflikt
Istnieją jednak oczywiście pewne reguły w powieści, które pozwalają na to, by była ona bardziej atrakcyjna dla czytelnika i myślę, że ważne mieć na uwadze takie elementy, jak konflikt, wokół którego będzie rozgrywać się akcja.
Główny wątek, bohaterowie, napięcie
Ważny jest też główny wątek fabularny, wyraźni bohaterowie, stopniowanie napięcia, przemiana protagonisty itp. Jest wiele schematów fabularnych, które mogłyby być pomocne w konstrukcji naszej powieści. Np. metoda płatka śniegu czy metoda Walta Disneya.
Ważne również, żeby początkujący pisarz nie zapominał o tym, by wciąż się rozwijać. Można znaleźć wiele różnych poradników dotyczących kreatywnego pisania oraz zeszytów ćwiczeń.
Zajrzyj do nas!
Jedną z takich pozycji możesz znaleźć w sklepie naszego wydawnictwa Moc Media. Jest to podręcznik kreatywnego pisania wzbogacony o liczne ćwiczenia, autorstwa Alžběty Bublanovej i Andrei Selzerovej.
Jeśli z kolei chcesz więcej dowiedzieć się o historii noweli, opowiadania i powieści oraz skąd wynikają różnice między nimi, to polecam zajrzeć do Zarysu Teorii Literatury, M. Głowińskiego, A Okopień-Sławińskiej i J. Sławińskiego. Na podstawie tej pozycji m.in. powstał dzisiejszy wpis. W kolejnych częściach poradnika skupimy się już na różnicach między tematyką konkretnych gatunków literackich, jak np. horror czy kryminał. Jeśli chcesz przeczytać pierwszą część poradnika, kliknij TUTAJ.
Maja Chałubińska swoją przygodę z pisaniem rozpoczęła już w podstawówce, kiedy zaczęła pisać pierwsze opowiadania i próbowała swoich sił również w poezji.
W 2017 r opowiadaniem Tajemnica Miłości zajęła I miejsce w ogólnopolskim konkursie, organizowanym przez Wyższe Seminarium Towarzystwa Chrystusowego dla Polonii Zagranicznej w Poznaniu, którego tematem było: „W poszukiwaniu fantastyki katolickiej”. W 2019 opowiadanie W jednostajnym rytmie serca trafiło do antologii „drugiej edycji Ogólnopolskiego konkursu im. Bolesława Prusa na opowiadanie młodzieży”. W roku 2020 wzięła udział w Olimpiadzie Literatury i Języka Polskiego, gdzie swoją pracą Powieść fantastyczna jako kontynuacja motywów sacrum w eposie antycznym i nowożytnym dostała się do II etapu.
Maja odpręża się przy dobrej lekturze (najbardziej ceni sobie twórczość Oscara Wilde’a i Yanna Martela), a także przy filmie lub serialu. Lubi kino azjatyckie i koreańską telewizję. Docenia musicale. Uwielbia mądre, niosące przekaz filmy i książki, niezależnie od ich gatunku.
[…] O strumieniu świadomości, w kontekście narracji, a nie monologu, pisałam już w jednym z artykułów.LINK […]
Super artykuł!
[…] O tym, jak odróżnić powieść od opowiadania i noweli, możesz przeczytać TUTAJ. […]