Monologi i dialogi są naturalnymi formami wypowiedzi. Stanowią niezbędny element w społeczeństwie. O ile łatwo prowadzi się wewnętrzne monologi, czy wspólnie z innymi dyskutuje na różne tematy, o tyle trudno jest dobrze napisać monolog lub dialog. Jeśli chcesz bardziej świadomie podchodzić do pisania, albo po prostu jesteś ciekaw tych zagadnień, zapraszam do przeczytania dalszej części artykułu.
Zastosowanie w literaturze
W literaturze pojęcie monologu i dialogu najczęściej używane jest w dramacie.
Dramat jest całkowicie zdany na swoich bohaterów, którzy słowami zmieniają rzeczywistość, do której należą. Tzn. słowa są wiążące, jeśli bohater dramatu mówi: umieram, to faktycznie się to dzieje.
Monolog jest też pojęciem bliskim liryce, która operuje właściwie tylko nim. Monolog liryczny to opis stanu wewnętrznego podmiotu lirycznego, który dzieli się swoimi przeżyciami i refleksjami.
Zarówno dialog, jak i monolog pozwalają na wiarygodniejszą kreację bohatera. Korzystanie z nich powinno być swobodne i naturalne.
O samodzielnej kompozycji
Monolog wypowiedziany
Monolog wypowiedziany może kojarzyć się z monologiem w sztuce scenicznej. Narrator albo bohater tekstu opowiada o swoich doświadczeniach, o sytuacji, której doświadcza. Jest to komentarz do fabuły z konkretnej perspektywy. Może być również zapisem uczuć i stanów wewnętrznych bohatera, ale w taki sposób, że mamy wrażenie, że podmiot wypowiadający się kieruje je do istniejącego lub wyimaginowanego rozmówcy. Taki monolog nie jest zapisem chaotycznych myśli bohatera, a raczej próbą ich uporządkowania, tak jakby komuś je relacjonował. Nie oznacza to, że rozmówca bohatera lub narratora musi być rzeczywisty, ale czytelnik ma wrażenie, że obok wypowiadającego się mógłby stanąć ktoś, z kim toczyłby rozmowę.
Monolog wewnętrzny
Monolog wewnętrzny ma bardziej swobodną formę, niż monolog wypowiedziany i jest zapisem myśli i refleksji bohatera utworu, które nie są kierowane bezpośrednio do kogoś. Tzn. opisujesz emocje, swobodne przemyślenia, pragnienia i bolączki postaci po to, by zaprezentować czytelnikowi jej najbardziej osobiste doświadczenie, w którym nie stara się podporządkować swoich myśli tak, by były atrakcyjne dla rozmówcy.
Połączenie umysłu rzeczywistej chwili z sumą odczuć jednej chwili
Strumień świadomości to ekstremalna odmiana monologu wewnętrznego. Wbrew pozorom najtrudniejsza do napisania! Jest to ciąg skojarzeniowo-myślowy postaci, w którym czytelnik zapoznaje się ze swobodnym przepływem myśli bohatera. Najdoskonalszym i najbardziej znanym strumieniem świadomości jest monolog Molly Bloom w Ulissesie Jamesa Joyce’a.
Mimo że jest próbą luźnego zapisu myśli postaci, jest bardzo przemyślany. Budowany jest na ciągu skojarzeń, w którym jedna myśl pobudza istnienie kolejnej. Np. bohater myśli o zakupionym samochodzie, a zaraz ten zakupiony samochód przypomina mu wakacje z rodzicami. To z kolei przypomina mu, że jutro wpadną do niego z wizytą i uświadamia sobie, że musi pojechać na zakupy. Znowu wraca myślą do nowego samochodu itd., itp. Przed pisaniem strumienia świadomości warto sobie zapisać wcześniej ciąg skojarzeń, którym będzie podążał umysł bohatera, aby w trakcie pisania nie doszło do sytuacji, że nie wiesz, o czym piszesz.
O pisanej rozmowie
Dialog w prozie to zapis rozmowy, która toczy się pomiędzy postaciami. Dobrze napisany dialog jest najatrakcyjniejszy dla czytelnika. Jak ulepszyć dialog?
Autentyczność
Pisanie dobrych dialogów zaczyna się od zbudowania wrażenia autentyczności. Język, którym posługują się twoi bohaterowie, powinien przypominać język, którego używasz na co dzień. Bohaterowie nie będą wiarygodni, jeśli ich język będzie przypominał język postaci dramatycznych (w dramacie królują inne zasady budowania wypowiedzi, niż w prozie, dramat pozwala sobie na teatralność). Żeby pisać dobre dialogi, warto przysłuchiwać się, jak mówią inni i czerpać inspirację z własnego obycia w mowie.
Naturalność
Choć dialogi powinny brzmieć najbardziej naturalnie, to nie mogą opierać się na całkowitej realistyczności. Mimo wszystko muszą być atrakcyjne dla czytelnika i opierać się na zasadach języka polskiego – balans pomiędzy kontrolą nad językiem a oddaniem wrażenia jego swobody i autentyczności są bardzo wskazane.
Język językowi nie równy
Korzystaj ze stylizacji językowych. W języku polskim istnieją różne regionalizmy, dialekty, gwary, języki środowiskowe. Jeśli twój bohater urodził się w rodzinie z problemami, a całą młodość spędził na blokowisku, dorastając w trudnym środowisku – jego język nie będzie przypominał języka poważanego wykładowcy akademickiego, będzie bardziej wulgarny, z dozą naleciałości z miejscowego slangu. Samym językiem można zbudować kontur postaci.
Polifoniczność
Polifoniczność w prozie można nazwać wielogłosowością lub dialogicznością. Jest to pisanie w taki sposób, że każdemu z bohaterów oddaje się głos. Głos każdej postaci jest równie ważny. Polifoniczność sprawia, że rezygnujesz z krytyki i oceny zachowań swoich postaci, a dajesz im swobodę do tego, by mogli o sobie stanowić, usprawiedliwiać się, oceniać siebie nawzajem. Dialog staje się nadrzędną funkcją całej powieści – jest zawarty nie tylko w wypowiedziach bohaterów, ale w całej koncepcji powieści, jej konstrukcji. Najpopularniejszym przykładem powieści polifonicznej jest Zbrodnia i kara Fiodora Dostojewskiego.
Podsumowanie
Istnieje odwieczny konflikt, który stawia pytanie: co było pierwsze, jajko czy kura? Podobny spór o pierwszeństwo istnieje w świecie humanistyki i zastanawia się, co jest bardziej pierwotne: monolog czy dialog? Jak myślisz?